Běg lěta w starem Smogorjowje
Hobglědujomy-li se běg lěta našych prědownikow w starem Smogorjowje, ga njejo se wón měł kradu pó běgu mjasecow w pratyji. Žywjenje luźi jo se hobliwowało zasadnje wót dwěju wěcowu.
Ako prědne jo to był wótběg źěłowego lěta, to groni wótměna mjazy rosćenim a wótpócowanim w pśiroźe, mjazy husewom a žnjami. Ako druge jo cerkwine lěto ze swójimi swěźenjami ako kšutymi dypkami to žywjenje Smogorjejskich luźi póstajowało.
Taka orientacija jo za luźi wažna była. Kalendariska změna mjasecow jo w zachadnych stolěśach jano pódlański wóznam měła. Akle póněcom pśez industrializaciju a rozšyrjenje wikowanja (handlowanja) daloko pśez wejsne granice jo kalendariski wótběg lěta dostał wětsy huznam za ludnosć.
My comy hopytaś, jadno take lěto ze swójimi wjeraškami pśedstajiś.
Našo drogowanje pśez lěto našych prědownikow zachopijomy ze zachopjeńkom nowego cerkwinego lěta na prědnem adwenśe. Adwent zachopijo se stwórtu slědnu njeźelu do 25. gódownika (teke: zymski abo december). Wón jo cas pśigótowanja a cakanja na narod Jezusa. Adwentski cas zakóńcyjo se z gódownicu na 24. gódowniku, z gwězdku – to groni z bóžeju nocu, z dnjom naroźenja Jezusa. Na to slědujo na 25. a 26. gódowniku z gódownyma swěźenjoma swěźeń Jezusowego naroda. Gódy su za hobydlarjow našeje jsy słušali k husokim cerkwinym swěźenjam. Koło gódownych swětych dnjow se zakóńcyjo na 6. dnju wjelikego rožka (teke: wezymski abo januar), to groni na dnju swětych tśoch kralow.
Gódowne swěźenje wótměwaju se w połlěśe zymjego, w casu źěłowego lěta burjow, gaž źěło na póli dla pśirodoweje pśestawki wótpócywa. W tom casu su byli zymske źěła – ako zastaranje zbóža, hupórěźenje rolnikarskego rěda abo „do drjewa jěś“ – typiske zymske zaběry muskich. Žeńske su se starali wó domacnosć, źowća su chojzili na pśězu.
Změna kalendariskego lěta, to groni silwester a nowe lěto, jo za luźi huznamna była we tom, až su wótpowědnje cerkwineje symboliki, měli jaden źeń slědk glědanja na zajźone lěto a nowe lěto ako huglědanje na pśiduce. Nowe lěto jo stakim było pówažny źěkowański a pšoseński swěźeń. Luźe su šli na mšu z bóžym blidom.
Tomu casoju se pśizamknjo zapustojski cas w małem rožku (teke: swěckowny abo februar). Dny bywaju zasej dlejše a zymski wótpócowański cas se zakóńcyjo. W Smogorjowje jo se zapust zachopjeńk februara swěsił. Zapustojski cas jo se skóńcył nejpózdźej ze spótnym casom. Ten se zachopijo z pódjebnicu, to groni 40 dnjow do jatš, pśi tom se lice jano źěłabne dny, nic pak njeźele. Ze zapustom jo teke pśišeł kóńc zymskego casa za rolnikarjow. Něnto su se pśigótowali na husew. Teke pśěza źowćow jo měła zapust ako wjerašk a teke ako zakóńcenje.
Spótny cas jo cas śerpjenja Jezusa. W tom casu njejo było žednych zarědowanjow z reju, zapust jo był mimo. Teke na drastwach jo se na to glědało – nichten njejo w tom casu pisanu drastwu nosył. Rownocasnje jo pódjebnica zachopjeńk jatšownego casa. Wjerašk spótnego casa jo był w śichem tyźenju. Ten se zachopijo ze 6. spótneju njeźelu (palmarum), to groni z njeźelu do jatšownego swěźenja, na kótarejž se spomina na slědnu wjaceŕ z hucobnikami pśed kśicowanim Jezusa. Wjerašk śichego tyźenja jo śichy pětk, smjertny źeń Jezusa. Ze śicheju sobotu zakóńcyjo se spótny cas.
Hokoło połnocy ze zachopjeńkom jatšowneje njeźele swěśe luźe jatšy, to groni swěźeń z rowa stanjonego humóžnika. Spótny a jatšowny cas słušatej k nejwažnjejšym swěźenjam cerkwinego lěta. Stakim jo se how radna licba nałogow ako jatšowne spiwanje, jatšowna wóda, jatšowny hogeń, chojźenje pó jaja atd. zachowała.
Cełe e lěto jo w póśěgu na jatšowny swěźeń rozdźělone. Tak swěśe se jatšy pśecej prědnu njeźelu pó prědnem połnem nalětnem mjasecku. Prědny nalětny mjaseck jo pśi tom prědny połny mjaseck, kótaryž jo na zachopjeńku nalěśa abo pó tom na njebju k wiźenjeju. Togodla su jatšy kalendariski kužde lěto mjazy 22. nalětnikom (teke: pózymski abo měrc) a 25. jatšownikom (teke: nalětny abo apryl).
Z nalěśim jo se za našych prědownikow zachopiło z wegetaciskeju fazu teke zasej źěłapołny cas. Z husewom a sajźanim jo se zakład za žni a stakim za góspodarsku wěstosć wejsnego zgromaźeństwa połožył. Wócuśece nalěśe pó dłujkej śamnej zymje wěžo se z nałogom stajanja majskego boma.
Pó cerkwinem lěśe zakóńcyjo se jatšowny cas ze swětkami, kótarež se swěśe na 50. dnju pó jatšach, kalendariski stakim pópšawem swětkowne pónjeźele. Pśed swětkami swěśi se 39 dnjow pó jatšach stupny stwórtk. Ten źeń hobznanijo donjebjastupjenje Kněza Jezum Krysta. Źinsa znata forma ako „źeń nana“, jo wót pópšawnego zmysła kradu zdalona a njejo za našych prědownikow žedyn huznam měła. Swětkownemu swěźenju slědujo njeźela trinitatis, to jo swěźeń swěteje tšojosći (Wóśc-Syn-Swěty duch).
W źěłowem lěśe ma něnto pśedewšym źěło na pólach pśewagu. K swěśenju njejo wjele casa było. Tak su musali se wó hoplěwanje husewa pilnowaś. Južo něnto su zachopili z pśigótowanjami na zymu – tak su seno źěłali, aby za zbóžo w zymje dosć pice (teke: futer abo dawanje) měli.
Z mjasecoma pražnik (teke: žnjojski abo julij) a žnjeńc (teke: jacmjeński abo awgust) su se trajdowe žni bližyli, což jo było wósebny zakład za wejsne zgromaźeństwo. Gaž jo zerno było doma pód kšywom, su w Smogorjowje lěśojski žnjowny swěźeń swěśili ze zabijanim kokota a łapanim kokota. Teke pótom jo na póli było hyšći wjele źěła, tak su musali pózdne płody kaž kulki a rěpy kopaś a domoj wózyś. Gaž su něźi hokoło srjejźi až do kóńca winowca (teke: winski abo oktober) žni byli zakóńcone, su kjarmušu swěśili. Z kjarmušu jo se za burjow zachopił měrnjejše zymske połlěto. Za kulturne žywjenje jo było wěcej casa nježli w źěłapołnem lěśu. Z kjarmušu jo se teke zachopiła pśěza za źowća.
Źěkownosć za bogate žni jo se teke pokazała w cerkwinem žnjownem źěkowanju. Płody zemje su naše prědowniki hobglědowali ako bóžy dar. Wóni su togodla swój źěk Bogoju na namšach hugronili.
Běg cerkwinego lěta chyla se ku kóńcoju. Slědna njeźela cerkwinego lěta, njeźela do prědnego adwenta, jo se teke w Smogorjowje ako njeźela nimjernosći abo njeźela zamrětych swěśiła. W cerkwinej symbolice zaběra njeźela nimjernosći wósebne město. Wóna dopomina ze źěkownosću na na kuždy źeń žywjenja, ale tek na smjerś a jo zrazom napołnjona z naźeju na nimjerne žywjenje pla Boga. W Smogorjowje spominaju na smjertnej njeźeli na zamrětych. K tomu se hupyšniju rowy ze zelenymi jědlowymi gałuzkami a wěncami. Pó namšy hoglědaju rowam swójźbnych.
Tak se zakóńcyjo běg lěta našych prědownikow slědnu njeźelu cerkwinego lěta. Na to slědujucy prědny adwent stoj ceły w znamjenju swětła a wócakowanja póroda Jezum Krysta.