Adwent a gódy
Gódowny swěźeń a adwentski cas słušatej za našych pśedewšym kśesćijański zmyslonych prědownikow k husokim cerkwinym swěźenjam lěta. Pśez stolěśa jo se až do źinsajšnego zachowała radna licba nałogow. Te pak njejsu hurědne serbske, ale wóni wótpowěduju tomu pó cełem swěśe rozšyrjonemu kśesćijańskemu gódownemu swěźenju. Wó nastaśu a rozšyrjenju gódownych nałogow w Smogorjowje mógu se wěste znaśa jano za zajźone sto do sto a pěśźaset lět pódaś. Za staršy cas póbrachuju spušćobne žrědła.
Pśigótowański cas na gódy abo adwentski cas se zachopijo na stwórtej slědnej njeźeli do gwězdki. Słowo adwent póchada wót łatyńskego słowa „adventus“, to jo serbski „pśichadanje“ a pokazujo na naroźenje Kristusa. Adwentski cas jo něga był spótny cas, mimo rejowańskich zarědowanjow a teke swajźby njejsu se wótměli.
Njeźělobnje z adwentom jo zwězane wiśe a nastajenje adwentskich wěncow. Poměrnje młody nałog póchada wót Johanna Hinricha Wicherna. Wón jo zachojeńk 19. stolěśa w Hamburgu ten tak pomjenjony „Raue Haus“ ako dom za socialnje słabych źiśi a młodostnych załožył a huźaržował. Jogo hukniki su směli pśi zgromadnem wjacornem módlenju w adwentskem casu kuždy źeń jadnu swěcku zapaliś a na drjewjany wěnc stajiś. Ku gódam jo pótom wěnc swěckow cełu žurlu swětocnje hobswětlił. Wěnc jo měł styri wjelike běłe swěcki k adwentskim njeźelam a 19 małych cerwjenych swěckow za wšedne dny až do gwězdki. Wósebnje wažne jo Wichernoju był symbol swěckow ako „swětlo w śamnosći“.
Huchadajucy z togo nałoga w domje „Rauhe Haus“ su sobuźěłaśerje jen do swójich domow a wósadow nosyli a nejpjerwjej w protestantiskej pódpołnocnej Nimskej rozšyrili. Skoro pak jo se wón teke w pódpoludnjowej Nimskej pśesajźił a pótom jo se rozšyrjował pśez hudrogowarjow, naslědku pó cełem swěśe. Južo w lěśe 1860 njejsu drjewjany wěnc jano ze swěckami, ale teke ze zelenymi jědlowymi gałuzami pyšnili. W běgu casa jo se drjewowy wěnc wuwijał na wěnc z jědlowych gałuzow, z jano hyšći styrimi swěckami na adwentskich njeźelach. Taki wěnc su naše prědowniki w Smogorjowje južo na zachopjeńku zajźonego stolěśa znali a generacije su nałog až do źinsajšnego zachowali.
Dalšny nałog jo hobdarowanje źiśi na dnju swětego Mikławša, dnja 6. decembra, potakem w adwentskem casu. Nałog jo powšyknje znaty – měnjej znate pak jo, až jo legendarny „biskup Nikolaus“ napšawdu žywy był. Wón jo se naroźił mjazy lětoma 280 a 286 pó Kristusu. Hokoło jogo žywjenja hulicuju se někótare powěsći. Jadna hulicujo, až wón jo chudym familijam z pjenjeznymi darami pśeśiwo nuzy pomogał. Dary jo wón kšajźu z hoknom abo kaminom nutś chytał. Dary su do pśed kaminom powěsnjonych nogajcow a do wótstajonych crjejow padali. Tak wujasnijo se nałog, kótaryž su južo naše prědowniki hoplěwali, pó kótaremž teke źinsa źiśi w Smogorjowje na pśedwjacoru 6. decembra (teke: gódownik abo zymski) – to jo źeń, na kótaremž drje jo Mikławš mjazy lětoma 345 a 351 humrěł - deje hucyscóne crjeje w bliskosći hoknow a źurjow wótstajiś, a wóni se pótom pśez noc napołniju ze słodkosćami a drobnymi darami.
Nimske słowo „Weihnachten“ se wótwóźijo wót nimskego "zu den wihen nahten" (k swětym nocam). Dolnoserbski gronimy „gódy“, na 24. december „gwězdka“, na 25. december „gódownica“ a na 26. december „2. gódowny swěźeń“. 25. december jo źeń zymskeje změny słyńca, za wjele kulturow kradu wažny źeń. Na tom dnju jo se hoplěwało wósebnje wjele kultow a tatańskich nałogow. Bamž Hyppolit jo hokoło lěta 217 pó Kristusu kśěł wšykne take kulty wótpóraś a jo swěźeń naroźenja Kristusa na 25. december połožył. Gódy su z narodom Kristusa zymska změna słyńca w swětowych stawiznach. W Nimskej jo Mainzska synoda w lěśe 813 ten źeń oficialnje ako "festum nativitas christi", to groni ako „narodny swěźeń Kristusa“ hobzamknuła.
Z gódownym swěźenim jo tegdy zachopiło kalendariske lěto. 1. januar jo akle 800 lět pózdźej ze zawjeźenim Gregorjańskego kalendra se stał ze zachopjeńkom nowego lěta. Do popšawnych swětych dnjow pak swěśi se na 24. decembru „bóža noc“, w kótarejž jo se Jezus naroźił. Na husokem cerkwinem swěźenju su Smogorjejske luźe namšu šli, až do lěta 1954 do Prjawóza. Su se pak teke zamakali na bjatowanja wjacor 24. decembra w Smogorjejskej šuli. Swětocna jo teke była drastwa luźi. Pśedewšym su w serskich namšarskich drastwach swětocnu barwu Serbow – carne – hoblacone chojźili. Swětym dnjam pśiměrjona jo była jěza wósebnje dobra.
Njeźělomny z gódownymi swěźenjami jo južo za našych prědownikow był gódowny bom. To jo poměrnje młody symbol gódownego swěźenja. Tradicija njama hyšći 400 lět. Nałog pak, śamny zymski cas z pśecej zelenymi rostlinami ako naźeju na nowe žywjenje a swěcki ako naźeju na nowe swětło hugótowaś, jo wó wjele staršy. Žywjeńska móc, kótaraž w takich pśecej zelenych rostlinach štycy, jo se ako gójeca móc wiźeła.
Južo w lěśe 1535 póchada powěsc ze Straßburga, až su małe śise, kałate palmy a zelenki k swěźenjam pśedawali - tegdy pak hyšći mimo swěckow a pyšnotkow. We 18. stolěśu su južo cesćej jědle hužywali. W lěśe 1780 jo źe prědny ze swěckami hupyšnjony gódowny bom w Barlinju stojał. Nałog jo se malsnjej až do našeje jsy dostał, a naše prědowniki su južo pśed 100 do 150 lětami taki gódowny bom znali, hupyšnjony ze swěckami, pisanymi głažkowymi kulami, lametu a włosami janźelikow.
Lěc jo wjerśeca gódowna pyramida, ten serski „drebom“, kaž jen znajomy ze susednych Bórkow, teke w Smogorjowje znaty był, njamóžomy kradu wěsće hobznaniś. Do 2. swětoweje wójny jo se w familiji Christiana Lehmanna hužywał z drjewa zgótowany gódowny bom, kenž jo měł mechanizm k pógónjowanju a jo gódowne melodije grał pódobnje kaž znate grajuce zegarje. Lěc pak jo taka warjanta dreboma za Smogorjow typiska była, abo lěc jo se z drugeje wósady pśez swajźbu abo pśiśěgnjonych luźi k nam dostała, njamóžomy źinsa wěcej zwěsćiś.
Dalšny wažny nałog ku gódam su gódowne dary. Tak jo w Smogorjowje teke w śěžkich gospodarskich casach nałog był, až jo se darowało. Kórjenje togo starego nałoga namakajomy w kśesćijańskej gódownej stawiznje. Darowanje jo se dejało staś w spominanju na Bóžy humóžeński dar za nas cłowjekow - Jezom Krista. Gódowne dary su pak teke spomnjeśe na dary tśoch swětych kralow na Jezus-źiśetko.
Wó někakich darujucych póstawach zachadnych casow jo w Smogorjowje a hokolnosći mało znate. W zajźonyma stolěśoma su naše prědowniki „źiśetko“ znali. To jo było běło hoblacone, jo dary pśepódało abo w nocy pód gódowny bom połožyło.
DZe źiśetkom gromaźe jo chójźił ruprajcht, to jo była zwětšego do kóžucha zdrasćona wósoba. Někakego „gódownego muža“, kaž jogo źinsa znajomy, njejsu pjerwjej měli. Za rozšyrjenje źinsa znatego ruprajchta w cerwjenem mantelu a z běłeju brodu jo se akle ameriski Coca-Cola-koncern póstarał, kenž jo na proze 20. stolěśa te dary huźělujuce wósoby do cerwjeneje drastwy pó firmowej barwje hoblakł a z nimi huspěšnje wabił.
Gódowne swěźenje zakóńcyju se z dnjom epifanias abo tśoch kralow na 6. januaru. Wón se hobglědujo ako nejstaršy swěźeń cerkwje a jo se južo hokoło lěta 300 pó Kristusu ako swěźeń Krista naroda / dupjenja Jezusa swěśił. W běgu casa jo se w pódwjacoru wěcej stawizna wó tych tśoch mudrych z jutšnego kraja huzwigowała a huski póśěg ku gódownemu swěźenju hutwóriła.
Tradicionelne „gwězdowe spiwanje“, kaž se to w młogich katolskich wósadach cyni, njejsu w Smogorjowje znali. We wšakich casach pak su teke źiśi w Smogorjowje pśedrasćone chójźili, kótarež su gódy spiwajucy hužognowali.
Na 6. dnju wjelikego rožka (teke: wezymski abo januar) abo na slědujucem pětku jo teke była hoklapnica (teke: woklapnica). To jo wótněga zgromaźina wejsneje zgromadnosći, kótaraž rozpšawijo wó zachadnem lěśe a hobzamkujo wšake nowosći. Teke na zamrětych jo se spominało a nowe góspodarje su se do jsy huwitali. Pó někótarych lětach pśestawki swěśe w Smogorjowje mjaztym zasej pšawidłownje „hoklapnicu“.